اوقات نماز شباوقات نماز شب در آیه ۲۰ سوره مزمل آمده است و خداوند متعال خطاب به پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و گروهی از مؤمنان این دستور را می‌دهد. ۱ - همراهی مومنان«انّ ربّک یعلم انّک تقوم ادنی من ثلثی اللّیل و نصفه و ثلثه و طائفة من الّذین معک و الله یقدّر اللّیل و النّهار؛ پروردگارت می‌داند که تو و گروهی از کسانی که با تو هستند نزدیک دو سوم از شب یا نصف یا ثلث آن را بپا می‌خیزید و خداوند شب و روز را اندازه‌گیری می‌کند». اشاره به همان دستوری است که در آغاز سوره به پیامبر داده شده تنها چیزی که در اینجا اضافه دارد این است که گروهی از مؤمنان نیز در این عبادت شبانه، پیامبر (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را همراهی می‌کردند. ولی به گونه‌ای که از بعضی روایات استفاده می‌شود جمعی از مسلمانان در نگهداشتن حساب (ثلث) و (نصف) و (دو ثلث) گرفتار اشکال و دردسر می‌شدند (چرا که وسیله سنجش زمان در آن عصر وجود نداشت) و به همین جهت ناچار احتیاط می‌کردند و این امر سبب می‌شد که گاه تمام شب را بیدار بمانند، و مشغول عبادت باشند تا آنجا که پاهای آنها به خاطر قیام شبانه ورم کرد. ۲ - حکم تلاوت قرآنلذا خداوند این حکم را بر آنها تخفیف داد و فرمود: «علم ان لن تحصوه فتاب علیکم فاقرءوا ما تیسر من القرآن؛او می‌داند که شما نمی‌توانید مقدار مزبور را دقیقا اندازه‌گیری کنید به همین جهت شما را بخشید اکنون آن مقداری که از قرآن برای شما میسر است تلاوت کنید». این احتمال نیز وجود دارد که وقتی حکم وجوب برداشته شود گناهی صورت نمی‌پذیرد و در نتیجه همچون آمرزش الهی خواهد بود. در این که منظور از جمله «فاقرؤوا ما تیسر من القرآن؛آن چه از قرآن برای شما میسر است بخوانید»، چیست؟ گفتگو بسیار است: جمعی آن را به نماز شب تفسیر کرده‌اند که در لابلای آن حتماً آیات قرآن خوانده می‌شود و بعضی گفته‌اند منظور همان تلاوت قرآن است هر چند در اثناء نماز نباشد سپس بعضی مقدار آن را به پنجاه آیه و بعضی به یکصد آیه و بعضی دویست آیه تفسیر کرده‌اند ولی هیچ یک از این اعداد دلیل خاصی ندارد، بلکه مفهوم آیه این است که هر مقداری که انسان به زحمت نمی‌افتد از قرآن بخواند. ۳ - وجوب نمازشبولی حق این است که ظاهراً امر در جمله (فاقرءوا...) وجوب است چنانکه در اصول فقه بیان شده مگر اینکه گفته شود این امر به قرینه (اجماع فقهاء بر عدم وجوب) یک امر استحبابی است و نتیجه این می‌شود که در آغاز اسلام به خاطر وجود شرایطی این تلاوت و عبادت شبانه واجب بوده و بعد هم از نظر مقدار و هم از نظر حکم تخفیف داده شده و به صورت یک حکم استحبابی آن هم به مقدار میسور در آمده است ولی به هر حال وجوب نماز شب بر پیامبر اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) تا آخر عمر ثابت ماند (به قرینه سایر آیات قرآن و روایات). ۴ - احکام فقهی نماز شب از دیدگاه امام خمینینظرات فقهی امام خمینی درباره نماز شب و احکام آن در کتاب الصلاة تحریرالوسیله آمده است. ۴.۱ - کیفیت نماز شبیازده رکعت نافله شب است که هشت رکعت آن نماز شب سپس دو رکعت نماز شفع و بعد از آن یک رکعت نماز وتر است و نماز وتر با نماز شفع بافضیلت‌ترین قسمت نماز شب است و نافله نماز صبح از وتر و شفع، افضل است. و اکتفای به نماز شفع و وتر بلکه در تنگی وقت به‌خصوص نماز وتر جایز است، ولی خواندن تنها نماز وتر در غیر تنگی وقت باید به‌قصد رجاء باشد. [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۳، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۱.
۴.۲ - وقت نماز شبو وقت نافله شب از نصف شب تا سپیده صادق است و سحر افضل از بقیه است و سحر تمام ثلث آخر شب است و بافضیلت‌ترین قسمت آن، زمانی است که نزدیک به سپیده صادق باشد و افضل از آن، آن است که (یازده رکعت بر تمام‌وقت نافله شب) پخش شود، چنان که روش پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) چنین بود. [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۳، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۱.
۴.۳ - ساقط شدن نماز شب در مسافرتو در مسافرتی که موجب قصر است، هشت رکعت نافله ظهر و هشت رکعت عصر ساقط می‌شود ولی بقیه نوافل (از جمله نماز شب) باقی می‌ماند. و احتیاط (مستحب) آن است که وتیره به قصد رجاء خوانده شود. [۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۳، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۱.
۴.۴ - نشسته خواندن نماز شبنشسته خواندن نوافل یومیه رواتب و غیر آنها - حتی در حال اختیار - جایز است، لیکن بهتر آن است که در چنین حالی (در حال اختیار) هر دو رکعت نماز نشسته، یک رکعت حساب شود، حتی در نماز وتر، بنا بر این نماز وتر را نشسته دو بار و هر بار یک رکعت می‌خواند. [۱۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۴، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۳.
۴.۵ - پیش از وقت خواندن نماز شبمسافر و جوانی که خوف آن را دارد که نماز شب را در وقتش نتواند بخواند، می‌توانند نافله شب را قبل از نصف شب بخوانند، بلکه هرکسی که دارای عذر باشد - مانند پیر و کسی که ترس از سرما یا احتلام دارد - می‌تواند قبل از نصف شب آن را بخواند. و سزاوار است که این افراد نیّت تعجیل نمایند نه ادا. [۱۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۱۴۴، کتاب الصلاة، فصل فی مقدمات الصلاة، المقدمة الاولی، مسالة۵.
۴.۶ - دیگر احکام نماز شب۱- اگر مثلاً به قصد دو رکعت دوم نماز شب، شروع به نماز کند و در بین آن یادش بیاید که دو رکعت اول را نخوانده، نمازش صحیح است و قهراً دو رکعت اول، حساب می‌شود و این از باب عدول نیست و احتیاج به عدول هم ندارد، زیرا در اول و دوم بودن، قصد معتبر نیست، بلکه مدار آنها بر همان حالتی است که به‌حسب واقع موجود است (که اگر واقعاً اول باشد وصف اوّلیت را خواهد داشت). ۵ - عناوین مرتبط•کیفیت نماز شب•دعوت پیامبر به نماز شب•نماز شب• ۶ - پانویس۷ - منبع• سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «اوقات نماز شب»، تاریخ بازیابی۹۵/۱۰/۲. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رده‌های این صفحه : اخلاق اسلامی | دیدگاه های فقهی امام خمینی | عبادت | فقه | مقالات اندیشه قم | نماز | نماز شب
|